Soma Faciasının (İşçi Katliamının) 5. Grup Davası Başladı
Rödovans Sistemi Sorgulanmadan Cinayetler Aydınlanmaz
Soma’da yaşanan iş cinayetinin davaları devam ediyor. 5. grup davası 15 Aralık 2015 de başladı.
Davanın en dikkat çekici yanı sanıkların (İşveren ve temsilcilerinin) ÜRETİM ZORLAMASININ üzerini örtmek istemesiydi. Madende çalışan işçiler ne zaman üretim zorlamasından bahsetse, avukatların itirazlarıyla beraber bir kargaşa havası yaratılarak konu bastırılmaya çalışıldı.
Maden Ocaklarında İş Cinayetlerine Neden Olan İşletme Sistemini İnceleyelim
1) Rödovans:
Rödovans sistemi, devletin madeni işletmeciye vermesi ve karşılığını üretimi belirli bir fiyattan satın alması şeklinde kurgulanmıştır.
Türkiye Taş Kömürü Kurumu bu uygulamaya 80 li yıllarda başlamıştı. 2004’te maden yasasında yapılan bir değişiklikle hukuki zemin oluşturuldu.
Rödovansçı işletmenin hedefi en düşük maliyetle en yüksek üretime erişmektir. Oysa madencilik sektörü, altyapı yatırımı ve işletme maliyetleri yüksek olan bir sektördür. Maliyetlerden kaçmanın bir yolu olarak ilk feda edilen de işçi sağlığı ve iş güvenliği prensipleri olmaktadır.
Kağıt üstünde, işveren bu önlemleri almakla yükümlü kılınsa da RÖDOVANS sisteminin niteliği bunu en baştan engellemektedir. Kiralama sürelerinin kısa tutulması, altyapı yatırımlarının ve güvenlik önlemlerinin alınmamasının başlıca nedeni olarak gösterilmektedir.
Kiralayan bu şartları baştan kabul ettiğine göre, hiç bir ekonomik kısıt, işçi güvenliğinin riske edilmesinin dayanağı olamaz.
İşverenlerin maliyeti düşürmek için riske ettiği güvenlik önlemlerinin başında havalandırmanın doğal yöntemlerle yapılması geliyor. Yeraltı ekipmanlarının alev sızdırmaz olmaması, çalışma yollarının yüzeye en az iki koridorla bağlanmaması, patlamalara karşı önlem alınmaması, modern gaz ölçüm sistemlerinin yerleştirilmemesi, kişisel kurtarıcı cihaz yatırımı yapılmaması, yaşam odalarının kurulmaması bunuı izleyen diğer işveren ’’kurnazlıkları’’.
Türkiye Kömür İşletmeleri’nin (TKİ) 2012 yılı faaliyet raporuna göre, kurum müesseselerinde 42 milyon 764 bin 310 ton kömür üretildi. Üretilen bu kömürün, 11 milyon 68 bin 815 tonu, kurumun yeraltı işletmelerinde gerçekleşti. 2012 yılı itibariyle TKİ’nin yeraltı kömür üretiminin yüzde 56’sı rödovans, yüzde 41’i hizmet alım modeliyle sağlandı.
2) Ürettiğin Kadar Sat:
Rödovans sistemi ile çalışan işletmeler çıkardıkları kömürü Türkiye Kömür İşletmeleri’ne satıyor. Dört yıl öncesine kadar devlet belli bir kota koyarak,sınırlı bir miktar kömürü bu işletmelerden satın alıyordu. Dört yıl önce ‘’NE KADAR ÇIKARIRSANIZ ÇIKARIN. TÜM ÜRETİMİ SATIN ALACAĞIZ’’ dedi. İşte bu değişiklik iş cinayetlerinin tırmanmasının sıçrama noktası oldu.
Rödovansçılar Ölümüne Çalıştırma Yöntemleri Geliştirdi
Tüm çevresel normlar ve insani çalışma koşulları gözardı edildi. Akıldışı bir zorlamayla üretim artışı sağlanmaya çalışıldı. Ne çıkarırlarsa, devlet onu alıyordu. En fazla 500 kişinin çalışabileceği ocaklara 1000 kişi sokuldu. Neredeyse işçilerin nefes almasına bile izin verilmedi. Açılan yeni galerilerde güvenlik önlemleri için yatırım yapmaya ne vakit vardı ne de gerk duyuldu. Kazanmak, daha çok kazanmak için herşeyi göze aldılar.
Elden Ele Yöntemi’ni ‘‘keşfettiler’’. Çalışan maden işçisi,diğer vardiyadaki arkadaşı gelip kazmayı tutmadan işi bırakamıyordu. Üretimde en ufak bir kesintiye tahammül yoktu.
Maden işçilerinin bu insanlık dışı çalışmaya taktıkları isim HADİ HADİ oldu. Başlarına dikilen taşeronlardan duydukları tek laf buydu. Soluk almaya izin yoktu.
İşverenin belirlediği sınırları aşan üretimden taşeronlara ayrıca pay veriyorlardı. Bu yüzden çığrından çıkmış üretim zorlaması HADİ HADİ’lerle bir kat daha ağırlaştırılıyordu.
Soma Kömür İşletmeleri, Eynez’de 2011’de planladığından 519 bin ton, 2012’de 1,2 milyon ton fazla üretim gerçekleştirdi. 2012’de de fazla kömür miktarı yüzde 47’yi buldu.
Soma Holding’in internet sitesinde yer alan bilgilere göre, şirket Soma’da tamamı yeraltından yıllık ortalama 6 milyon ton kömür üretiyor ve TKİ’ye satıyor.
3) En Düşük Fiyatı Verene Kiralamak
Rödovansçılar çıkardıkları kömürü devlete satmak zorundalar. Devletin beklentisi de en ucuz fiyattan kömürü almak. Bu yüzden ton başına en düşük fiyatı veren Rödovansçı işletmeyi alıyor.
TKİ madenleri kendisi işlettiği dönemde ton başına üretim maliyeti 130-140 ABD dolarıydı. Rödovanscılar ise %15 rödovans payı dahil olmak üzere tonu 23.80 dolardan TKİ ye satış yapar hale geldi. Yaklaşık beş misli bir fark, yaklaşık beş kez ağırlaşan üretim koşulları ve çiğnenen işçi hakları anlamına geldi. İşveren bu maliyet düşüklüğünü, iş güvenliği önlemlerini kısarak ve altyapı yatırımlarını yapmayarak sağlıyor.
RODÖVANS işletmeciliği TAŞERON sisteminin bir üst aşamasıdır. TÜM MADEN OCAKLARINDA TAŞERON VE RÖDOVANS HEMEN KALDIRILMALIDIR.
ULUSLARARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜ İLO NUN 176 SAYILI (MADENLERDE İŞ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ) SÖZLEŞMESİ DERHAL ONAYLANMALIDIR.